Dirokê de gelek hunermend di bin bandora xwezayê de yele. Xweza gelek caran bûye çavkaniya îlhamê, xweza bûye wek mamosteyek ji hunermendan re. Herkes li xweza yê dinêrê, lê hunermend beyefendi ku binêre dik û xeyal dike to sole, hinekan re sole sedema nivîsandina helbestan, hinek jî li rîtma xwezayê guhdarî û strana pê çê çê zî, resim dik Zozan Uzun jî îlhama xwe ji xwezayê digire her ikisi dinivsîneû ve jî tavloyan çêdike. Bi rastî helbestên wê dema mirov dixwîne mirov dikeve nav xeyalekî û mirov tek ishal dini. Hevokên wê tata stabilize rîtma senfoni lisana Ciwan Haco, carna jî Taban banga Cigerxwîn “Lo lo pismamo! Çima deng nakî…” carna jî li pey şopa sîmûrga Feqiyê Teyran sole heavy û peşerojê de xuya dike ku wê me bibe bihûşta lisana Mîra…
Min 12 sal berê li Diyarbekirê Zozan Uzun nas kir. Sew ji min re behsa şert û mercên dijwarên koçkirina malbata xwe ya Swêdê. Paşê bêdengiyek cebû… Ji ber wefata Mehmed Uzun “Ez baş dizanim min çi winda kir” aldı ew gotinên wê hê jî di guhê min de eat. Em hestiyar bibûn wê shevê.
Min Zozan Uzun re ku helbestên wê di demên dawî de ji aliyê Ciwan Haco ve hatine cêkirinû di heman demê de hevjîna nivîskarê navdarê nemir Mehmed Uzun e, li ser helbesta ‘Vejîn’ê kire xweş wêk. Ciwan Haco heta niha 4 berhemên ku bi navê Şevên lal, Şevên spî, Lêgerîn û di demên dawî de jî helbesta Piştî 12 salan me li ser helbest, xweza û jiyana wê chat kir.
Bi rastî tu xwe gelek nadî pêş lê em dixwazin te nas bikin, tu dikarî hinek behsa jiyana xwe biki?
Ez bawerim jiyana min bahsa min dike centilmen ku ez bahsa jiyana xwe bikim. Ji ber ku jiyana min ne jiyanek hêsan bû. Bêguman jiyana herkes ligor xwe wûsa ye lê jiyana min din nav vêjîn û xwenûjîn kirinê de derbas bu. Wek Teyre Simurg. Zaroktiya min bi vêjînê re hatiye xemilandin. Biharê re, bihara jiyanê re. Bi xwezayê re, xwezaya jiyanê ku her demsal vêjînê nû û guhertî bi xwe re tînê. Li gund di nav jiyanê. Jiyana di nav xwezayê de derbas bu. Ez li Sîwêrekê hatime dinê. Min heta class pêncemîn li wir xwendiye. Lê her wiha gund hebû, gundê ku ji kalike min mabû. Ew gund hê jî heye. Havînan jî piranî ez li gund bûm panti ku dibistan dihatin’e girin. Îcar ew gund ji bo min bûbû mina bihuştê, bihuşta min. Ji ber ku li wir babetên cûda yên heywanan hebûn…
So ji maran bigire heya pez û masyen din nava kahniyan da… Lisana min û wan yekgirtî bû. Sew ez nizanim, lê wekî min bi wan re hevaltî. Jixwe di wê demê de jî gelek kesan ji min re digotin ‘ev keç dîn e. House çidik bi heywanan re? Bi wan re radibe-rudine.’ Kûsî.. Pilpilîng, hwl… Wisa min bi baldarî li tewger û hereketên wan tefekkür. Bêguman hesp… hesp ku di seranserê jiyana min de cihekî pir taybet werdigire, residence taybetî ji hingê ve heya îro di lisana min de bi awayekî pir xurt pêk hatiye, hîseki hezkirinê yê taybet. Di dema junta leşkerî de mixabin kes li gund nedima, residence yek wekî ji min re dibû kêyslêhatinek û min xwe davêt ser pie hespê û min xwe berbî xeyalên jiyanê, vejînê re diajot. Lê diya min ku nizanî bû ez li pey xeyalên, ramanên nû yên jiyanê de direvim ji bo ku ez bi ser hespê nekevim, every li dû min bû. Zarokatiya min wekîresimekî zindî hîn jî li ber çavên min e. Bir rasti mesken yek ji zarokatiya min û heya niha di lisan û bira min de veşartiye ku ez ji xwezayê pir û pir hez dikim.
VejinEv jiyana te, hestên te li xerîbiyê li Swêdê nehat guhertin?
Niha ez li Swêdê me. Ez zarok bûm wextê ez hatim Swêd. Li vir hemaçi bigire her rojez devim û dimeşim derdim. Lê wextê ku ez dimeşim bi deri ez bi hisa meşe nahesim. Di wê kêliyê de ez bala xwe didim ser tiştên derûdorê, serqiseyê, li pelên daran, li civîkan, li erdê, li asîmanê ser xwe. Û min dev ji zaroktiya xwe berneda lê ez mezin bûm bi salan re. Zozan, ji zozanên welêt tu carî dûr neket her çiqas ez ji axa xwe dûr hatim xistin jî.
Di demên dawî de heta niha Ciwan Haco 4 helbestên te kiriye stran û her stran jî ji stilekê yê û ji hev cûda ne, mînak strana Lêgerînê de Ciwan, enstrûmana kanûn bi kar aniye û dengstênên kanûnye qefesa li ber deriyê dilên dorpêçayî vekiriye. Bi rasti aliyê gotinan ve jî li gor şîroveyên guhdaran jî ez dikarim bibêjim pir bala guhdarvanan kisandiye, konut fikri çawa derket?
Ciwan Haco Dostê min yên qedîm e. Em ji zû de wek malbat hevdû nasdikin û ew cewhera hunerî bi çavên xwe yên hunerî li min ditibû û gelek caran hewl dida ku ez jî bibînim û berhemên xwe ku bi gelemperî zêkim bidetir. Lê min nedixwest ji ber ku min nedixwest ez derkevim ber bolt giştî û xwe wek hunermend an jî helbestvan bidim xûya kirin, her çiqas min helbest diafirandin jî.
Ciwan Haco ‘Estana Egîdekî’ veya ji pirtûka Mehmed Uzun û demên dawî de helbestên te dike stran, tu or chawa dinirxînì?
Ez dixwazim di destpêkê de bêjim ku destpêka derketina mûzîka Ciwan Haco, wek destpêka hunera hunermendê Holendî yên binavûdeng Vincent van Gogh ku Ciwan Haco jî bi salan ji aliyê civicê ve nehata civic, nehata civic, bis û bikaranîna alavên mûzîkê li pêşiya dema di karûbarê xwe de li ser demê re ye. Ez kêfxweşim ku Ciwan Haco peşî berhema Mehmed Uzun û niha jî berhemên min bi mûzîka xwe zîndî dike û rengê xweyî bi qelîtê dide gotin û peyvên min. Berê jî min gotibû ku em û Ciwan Haco zû de wek malbat hevdû dinasin û Ciwan Haco hunermendeki Liser demê re ye. Ez bawarim ew hilbijartina pirtûka Mehmed Uzun ku albûm Liser çêkiribû, helbestên min jî bi wî şêweyî nirxandiyê û hêjayî wek stran pêşkêş kirinê dîtiyê. Ez kêfxweşim ku konut hest pê re çêbûye, hem ji bo min û hem de jî jibo edebiyat û mûzîka kurdî.
Tu wek helbestvan rewşa muzîka kurdî çawa sole bi taybeti ji aliyê gotinên stranan?
Kaplıcalar lê ez xwe wek helbestvanek nabînim lê wek kesek ku hest, bir û ramanê xwe bi gotinê dixemîlîne me. Pêşketinek berbicav heye every çiqas residence têr neke jî lê ez bawerim bi demê re wê hîn bastir û dewlementir bibê. Ji bo vê jî divê em tu carî hêvîyên xwe qels nehêlin û pêlên piç û lawaz jî bin pistgiriya xwe jê eksi nekin. Bi teknîka nûjen jiyana mirovan tê guhertin, bêguman wê şeweyê muzîk û gotinên stranê me jî werin guhertin. Divê em ji bo van guhartina amade bin û peşiya wan vekin ji dêla ku asteng bikin.
Wateya peyvan û hestên helbestvan çarna dema melodi li ser deri barkirin, tişteki din dibine kadar. Carna ji wateya xwe dûr dikeve carna jî wek sînerjiyekê li hev leather û berhemek xurt diderkeve holê. Ji te rêhevaltiya melodi û peyvan çawa mı lazım?
Bi ya min rêhevaltiya melodî û peyvan divê wek rêhevaltiya rih û laşê mirov be, yekaheng be. Jixwe divê melodî gotinê, gotin jî melodîyê bihêz bike, bi wate bike. Dema yek serdestê yan jî bibê, ew yek harmoni wê çênebe. Konut bêahêngî wê peşiya demdirêjiya stranê, berhemê bigre. Jibo vê jî ez her tim dibêjim divê melodî û peyv wek yekber be lê yekberê ducêwî.
LêgerinBi rastî nîvîs karekî pir zehmet e bi taybetî ji bo me muzîkjenan, ez dikarim bibêjim ji afirandina melodian jî zehmet e. Tu çawa dinivsînî, çi ji te tek ilham mı?
Ev pirsek xweş e lê di eynî wextî de parîkî zehmete lê ezê hewl bidim Bibersivîn. Ez bi xwezayê re dijîmû her wiha xweza ji bo min çavkaniyek e û ji bo min gelekî bikêrhatî ye û lewma jî ji aliyê din ve helbestnivîsandin ji bo min Fikiryeke bikêrhatîbûnê ye. Herçiqas xweza li ser min bi awayekî erênî nüfuz pêk bîne, ez jî dixwazim bi nivîsandinê tesîreke bikêrhatî li xwezayê bikim û bi gotinên xwe pozitif xwezayê vegerînî enerjiye. Ez dixwazim her zaman, din naveroka stranê (helbest) mecaz, fantezi, xeyalû estetik, (sürrealizm) hebe û ez harmoniyeke yekpar pêk binim û wan bi hev re derxînim holê. Dîsa hejayî gotinê’ye; ya ku min û helbesta stranê digihîne hev, hezkirina evîna nêrîna min a li ser jiyana min, bandora xwezayê ya ku li ser min çêbûye.
A rastî berga strana ‘Vejîn’ê gelek bala min kishand mirov dema lê dinêrî Vejîna lisana mirovekî veşartî tê de base. Ez dizanim ku berga strana Lêgerînê jî te çêkiriye. Navbera tabloyên te û gotinên stranên tetekilik çawa heye? Tu dikarî behsa wan biki?
Yek ji tiştên herî zêde kum min xwest bandor li ser gotinên ‘Vejîn’, çêbike dîmen bûn. Min ew wekî sinematografik xeyal kir û nivîsand. Min hewl da ku ez suretan binim ber cavan. Tek kelimeyle stranê û xwe nîşan bid, û ji bo kalîteya vegotineke cuda yên hunerî re, vegotineke müzikal vekirî pêşkêş bikin. Armanca min mesken e, da ku ez bikaribim bi heza peyv û gotinê fotografiyê binim pêş çav û binim bira însên.
Tu vejîna lisana xwe çawa analytics dikî?
Wekî ez wê yoga analizi ekimi. Ku mirov xwe ji hemî şert û mercên jiyanê, zehmetî û giraniya jiyanê xwe dûr bixe û xwe bi xwe re, bi jiyana ku xwezayî desthilatdare rûbirû bihêlê. Wek ku mirov xwe bavêjê ber avek an çemek bêserûber. Lê ez dimeşim… Tê bira min berî niha bi qasî çend sal dîsa min li chivîkan meze dik, chivîk jî pir in. Dengên civîkên, biharê, yên payîzê, yên ji hev cihê, hene. Serqiseyê, dengên civîkên biharê enerjîtijî ne, bi aheng û hêvîdar in, ez dikarim bibêjim ku hêşinahiyê, bêhna gul û çiçek, ronahiya tavê bi bira min tîne. Ji aliyê din ve civîkên biharê jî wextê demsal vedigere bihar. Ew deng diguherînin û awazbilbilan wisa ku meriv ancex bikaribe bi spiritüel hest bike û nikaribe bîne ser zimên derxînin. Jixwe, temel dengeyi korur. Ew ji wir line û Vejîn jî wekî min xweza vejîn e, xwe nû dike aldı. Vejin Jin e. Xweza’yı ye. Her şey e. Helbet tu biki nekî fantaziyên residence, fantaziyên xeyalê, photo, ez bibêjim tişteki surrealîzm, ew jî de heye meriv dikare wisa bibêje.
Tu îlhamû çavkaniya xwe ya bingehîn ji xwezayê werdigrî?
Helbet min îlhama xwe hemû ji wê xwezayê wergirt. Hem xwezaû hem de jî fantazidir. fantaziyên konut jî tê de hene, tu biki nekî. Bêguman serpêhatiyên min yen zaroktiyê û klasîkên kurdî yên kum min di zaroktiya xwe de guhdar wek Eyşe Şan, Karapetê Xaço, Meryem Xan û gelek hunermend dî yên kurd bandorek mez li min kiriye. Bi teybetî şêweyên bikaranîna gotin û peyvan. Her wiha payizên vê derê ecêb xweş bûn. Reng û ahenga payizê tişteki gelekî balkêş e. Eat darên daristanên Swêd dirêj û bild in, nemaze jî pir bild in, ez bawer im bi xwedîlêderketinê vê eleqer e, ji ber ku Ewrûpa ye tek wisa. İskandinav tav xelas, tabana dar ji enerji xwe wenda wenda, pelên xwe diweşînin. Di payizê de peşî heşin, paşê sole zer û zeng, paşê ew sole sor, askên chatterû her weha ew ji darê dizîvirin, dizîvirin, dizîvirin bi hemdê xwe ew deri xwarê. Konut tawgera pelê ya ku ji darê dikeve erdê hingê konut yek jî sole sedemê îlhamê. Gelek tiştan bi bira min tîne. Bi kurtbirî her tefger û liva xwezayê taban sedemê îlhama lisan û mejiyê min, paşê pê re ew hestên min tîr taban deri û ez wan li ser rûpela bir telefon direnci not eder.
